Sinds zaterdag 11 januari 2020 is naast de Wilhelminabrug in Zaandam ook de naastgelegen Beatrixbrug dicht. Daarmee is de Wilhelminasluis, waar beide bruggen onderdeel van uitmaken, afgesloten voor al het wegverkeer. (Brom)fietsers en voetgangers kunnen gebruik maken van een tijdelijke brug. Deze zogeheten pontonbrug ligt tussen de Burcht en het Zaantheater.

Antislip en dooizout

Heel fijn om een tijdelijke brug te hebben, echter is het wel even wennen. Een aantal kleine aanpassingen waren nodig tegen de gladheid. Er is een antislip laag aangebracht op de groene belijning, daarnaast wordt twee keer per dag een inspectieronde uitgevoerd op (vermoedelijke) vorst. Indien nodig wordt op de hellingbaan en tijdelijke brug gestrooid met dooizout.

Met extra bebording wordt de lift duidelijker aangegeven en de drempel naar de tijdelijke brug is verlaagd zodat rolstoelgebruikers makkelijker de brug kunnen bereiken. Als laatst is er nu ook een fysieke afscheiding tussen het fiets- en voetpad in de aanloop naar de brug toe, zodat chaos op de brug voorkomen wordt.

Op dit moment wordt er door aannemer Heijmans hard gewerkt aan het vernieuwen van de Wilhelminasluis. Ook in de kolk zijn er verschillende bouwactiviteiten. Tijdens de werkzaamheden kan scheepvaart binnen zogenaamde bloktijden de sluis passeren. Vaak gaat dat goed maar het komt regelmatig voor dat de sluis is gestremd. Dat heeft enerzijds te maken met drijfvuil in de Zaan en anderzijds met de verbouwing. Gevolg is dat de passerende schepen even moeten wachten. Dat is vervelend. Samen met de aannemer doen we onze uiterste best om de hinder tot het minimum te beperken.

Drijfvuil

De meeste stremmingen worden veroorzaakt door drijfvuil of obstakels in de Zaan. Hierbij moet gedacht worden aan bijvoorbeeld een oude aanhanger, stoelen en boomstronken. Het drijfvuil veroorzaakt schade en blokkades bij de deur. Soms is het vuil makkelijk te verwijderen, soms gaat dat moeilijker waardoor de scheepvaart en ook de bouw moet wachten. Heijmans voert met enige regelmaat duikinspecties uit om vuil wat tegen de deur aan drijft alvast te verwijderen. Helaas door de stroming in de sluis is dit niet altijd te voorkomen.

Verbouwing

Een andere oorzaak van stremming in de sluis heeft te maken met de verbouwing. De sluis wordt in fases gebouwd. Oude gedeeltes worden verwijderd en daarna kan men beginnen met nieuwe delen aanbrengen. In die tussenliggende periode is de sluis dan niet helemaal dicht, waardoor er soms een kleine lekkage in de kering ontstaat. Hierdoor kan het zijn dat het technisch systeem van de sluis soms aangeeft dat het niveauverschil te hoog is. De waterstand heeft hier een grote invloed op. Dit is helaas niet te voorkomen. Eind maart is de sluis volledig “dicht” waardoor dergelijke stremmingen niet langer plaats vinden.

Meteen na de afsluiting van de Beatrixbrug is Heijmans begonnen met het vernieuwen van de inmiddels 60 jaar oude brug. Te beginnen bij de sloop van de brugklep. Eerst werd deze rechtop gezet om daarna in delen doorgesneden te worden. De vonkenregen leverde spectaculaire beelden op. Vooral in de avond. Vervolgens werden de vrijkomende stalen balken uit gehesen, verkleind en over de weg afgevoerd. Ook is de oude bedieningsinstallatie uit de basculekelders gehaald.

Nieuwe brugklep

In april wordt voor zowel de Wilhelminabrug als de Beatrixbrug de brugkleppen per schip ingevaren en geplaatst. Verder worden in de basculekelders de nieuwe bedieningsinstallaties geplaatst. Hier komen ook de zogenaamde contragewichten waarmee de brugklep omhoog en omlaag beweegt. Op de aangepaste basculekelders wordt een deklaag van beton gerealiseerd. Hiervoor wordt speciaal beton gebruikt die sneller uithard dan gebruikelijk.

Testen

Als dat allemaal is gedaan worden de bruggen uitgebreid getest. Dit is pricisie werk. De installaties van de bruggen moeten namelijk voldoen aan de zogenaamde SAT (Site Acceptance Test). Een soort laatste keuring om te controleren of de bruggen en de sluis optimaal presteren. Daar komt nog een extra veiligheidskeuring bij omdat de bruggen en sluis straks niet meer lokaal worden bediend maar vanuit een centrale post. Pas als de uitslag van deze testen positief zijn kunnen ze in gebruik genomen worden. De verwachting is dat dit einde stremming is.

De start van de sloop van de oude sluishoofden bij de Beatrixbrug is waarschijnlijk maar weinig direct omwonenden ontgaan. De boosdoener was een enorme hydraulische kraan. Dat zorgde voor geluidsoverlast. Het sluishoofd is een constructie die de sluisdeuren bevat. Omdat de nieuwe schutsluis breder wordt moest er een stukje van af. Net als bij de Wilhelminabrug. Onder de oude sluishoofden was nog een houten fundering aanwezig die weg moest. Dat is gedaan met een grote boorstelling die de houten palen vermaalde. Vanaf 26 februari tot 9 maart is de fundering aan de westzijde aan de beurt. Om de geluidsoverlast te minimaliseren worden de maatregelen die aan de oostzijde zijn getroffen ook aan de westzijde toegepast. Het wegnemen van de geluidsoverlast is helaas niet mogelijk. We hopen op uw begrip.

Aanbrengen damwanden
Zodra de funderingen zijn verwijderd worden de damwanden geplaatst. Het aanbrengen van de damwanden gebeurt vanaf het water met een kraanschip, tijdens de bloktijden. De damwandplanken worden in de grond getrild door een trilblok dat hoogfrequent trilt. Het plaatsen van de damwanden vindt plaats in verschillende weken in de komende periode tot en met maart.

Om ervoor te zorgen dat in de toekomst grotere schepen de sluis kunnen passeren moet deze niet alleen breder en langer maar ook dieper gemaakt worden. Dat betekent dat de huidige vloer van de kolk, het deel van de sluis waar de schepen liggen, er uit moet. De bodembescherming wordt op dit moment al verwijderd. Tijdens de grote stremming voor de scheepvaart, die start op 6 april en duurt tot 31 mei, wordt de sluis verder ontgraven.

Slappe grond

Uit onderzoek is gebleken dat de grondlagen onder de huidige kolkvloer niet voldoende draagvlak hebben voor de nieuwe vloer. Daarom zal de aannemer dieper moeten graven om deze ‘slappe’ veenlaag te verwijderen en te vervangen voor zand. Het uitgraven van de kolk gebeurt in circa 8 meter brede secties (stroken). Nadat de ondergrond van de kolk verstevigd is met grof zand wordt er een laag van circa 70 cm onderwaterbeton gestort worden. Hiervoor worden duikers ingezet.

Archeologisch onderzoek

Omdat op de plek van de huidige Wilhelminasluis al sinds 1722 sluizen werden gebouwd is de kans groot dat bij het uitgraven allerlei voorwerpen van archeologische waarde gevonden worden. Daarom zal een groot deel van de afgegraven grond afgevoerd worden naar een speciale plaats waar door middel van een zeefinstallatie gezocht wordt naar archeologisch objecten.

De winkel zo goed mogelijk openhouden tijdens de verbouwing. Dat is de uitdaging waar de Havendienst van Zaanstad al sinds de start van de vernieuwing van de Wilhelminasluis mee te maken heeft. En dat is best een opgave. Niet in de laatste plaats omdat dit heel veel afstemming vergt tussen de verschillende betrokken partijen. Sijmen van der Heden, civiel-technisch adviseur Havens & Vaarwegen van de Havendienst Zaanstad, vertelt over zijn ervaringen.

Wat is jouw rol vanuit de Havendienst met betrekking tot de vernieuwing van de Wilhelminasluis?

Ik ben sinds mei 2017 als civiel-technisch adviseur betrokken bij dit project. Aan mij onder andere de schone taak om tijdens de verbouwing enerzijds de belangen van de Havendienst te behartigen. En dat is de sluis zoveel mogelijk open houden voor scheepvaart. Anderzijds willen we aannemer Heijmans zoveel mogelijk ruimte geven om hun werkzaamheden uit te kunnen voeren. Want eind van dit jaar moet het werk klaar zijn. Dat is met recht een uitdaging. Want de Zaan is één van de drukste vaarroutes naar Noord-Holland. Om dat allemaal in goede banen te leiden moeten we als Havendienst er bovenop zitten. Dat betekent veel afstemmen, plannen lezen, maar ook het op de voet volgen van de situatie buiten. Dit alles maakt mijn taak heel afwisselend.

Wat vind je van de vernieuwing van de Wilhelminasluis?

Dit is heel bijzonder om mee te maken. Het gebeurt niet vaak dat er een sluis op deze schaal wordt aangepakt in Nederland. Ook de combinatie met de beide bruggen en het binnenstedelijk karakter van het project zijn uitzonderlijk te noemen. Het gebeurt allemaal op slechts een aantal vierkante meter.

Waarom is de vernieuwing van de Wilhelminasluis een verbetering?

Het vervangen van de huidige komvormige sluis voor een nieuwe moderne schutsluis biedt voordelen voor scheepvaart. De nieuwe sluis wordt 156 lang, 14 meter breed en 4,7 diep. Daardoor kunnen grote schepen de sluis makkelijker en sneller passeren. Het schutproces verloopt door de rechte vorm efficiënter. Bovendien kunnen de grootste schepen door de diepte van de nieuwe sluis voortaan vol beladen door de sluis.

Hoe ervaar je de werkzaamheden?

De vernieuwing van de Wilhelminasluis is een beladen project door de vertraging. Gelukkig is het nu anders. Direct na de herstart van de werkzaamheden is er veel energie gestopt in het herstellen van vertrouwen. Tussen de direct betrokken partijen maar ook de omgeving. Alle energie is erop gericht de werkzaamheden nu binnen een zo kort mogelijk tijdsbestek af te ronden.

De komende tijd is de aannemer volop aan de slag. Niet alleen wordt er hard gewerkt aan de bruggen tegelijk. Ook gaat Heijmans verder met het vernieuwen van de kadeconstructie van de kolk. Dit zorgt voor een extra toename van de bouwwerkzaamheden en dus ook van het bouwverkeer. Dit gaat helaas gepaard met extra overlast. De aannemer doet zijn uiterste best om waar mogelijk de hinder tot het minimum te beperken. Hieronder een overzicht van de werkzaamheden.